Neden 'bayan' değil de 'kadın'?

Toplumumuzda özellikle son 20 yılda yaşanan yozlaşmayla birlikte yerleşen kaba popülist kültür Türkçe’yi de gitgide yozlaştırmaya başladı. Bunun yanında hakim olan erkek egemen düzen, kadınların cinsel kimliklerini kelimelerle saklama yoluna gitti. İşte bayan kelimesi de kadına kadın denmemesi ve kadının cinsel kimliğini örtmek için özellikle topluma empoze edilmiş bir kelime olarak karşımıza çıkmaktadır. Siverek’te açılan “Bayanlar Parkı” buna çok güzel bir örnektir.Tabi medyanın da büyük bölümü sayesinde bu kelimenin dilimize yerleşmesi çok daha kolay olmuştur. İşte “haftanın en şık bayanı” diye bir TV’de yapılan seçim buna güzel bir örnektir. İşin en acı yanı bir çok insan da, bunun çok nazik bir kelime olduğu varsayımına kanarak bu tuzağa düşmüş ve bayan kelimesi dillere pelesenk olmuştur. Nazik olunmak isteniyorsa “hanım” ve “bey” demek çok daha nazik kelimelerdir. Üstelik bayan kelimesi daha da çirkin bir hale getirilerek bağyan olarak söylenmektedir ki çok daha çirkin bir hal almaktadır.Nerdeyse “Dünya Kadınlar Günü”nü Dünya Bayanlar Günü olarak söyleyecekler. Erkek kavramının karşıtı Kadın dır, Bayan değildir. Hele hele Bayan, Kadın'ın "kibarca sı" hiç mi hiç değildir.
Toplumun büyük kesiminde hayatın içindeki her yerde erkek, erkek olarak kalırken kadın “bayanlıktan” kurtulamamaktadır. Yani erkeklere nedense “bay” değil hep “erkek” denmektedir. Örneğin, erkeksi tavır sergileyen ve argo konuşabilen kadına “vay be erkek gibi” denirken hareketlerinden hoşlanılmayan erkeklere “karı gibi kıvırtma” denebilmektedir. Bu da kadına bakış açısını çok güzel gösteren bir örnektir.
Sporda da erkekler ve bayanlar ligleri vardır, erkekler ve kadınlar ligleri değil. Neden peki bu liglerin adları Erkekler ve Bayanlar ligleri de Erkek ve Kadın yada Bay ve Bayan ligleri değil? Ne oldu da birden Kadın lafı kaba saba ve utanılır bir kelime oldu? Kırk yıllık 'Ev kadını' lafı nasıl oldu da 'ev bayanı'na dönüştü?
Bayanın karşılığı nedir?: Bay. Bunun yanında kadın-adam, kız-erkek, hanımefendi-beyefendi, kadın-erkektir karşılıklar.Bay ve Bayan kelimeleri ise aslında Türkçe’de adların önüne gelen sıfatlardır, başka bir şey değil. Yani bunların kullanımı da dil bilgisi açısından da yanlıştır.Ne kadar seviyesiz ve bayağı bir tarz; bir kadına bayan diye hitap etmeyi düşünebilmek hanımefendi demek dururken.
Ben uzun zamandan bu yana bayan lafı kullanılan her ortamda bu görüşlerimi mümkün olduğunca dile getirmeye çalıştım. Hatta bu tuzağa düşüp sürekli bayan kelimesini kullanan bir çok kişide, olaya, bu örneklediğim açılardan bakınca bana hak verdiler.
Bir kez daha yinelemek gerekirse: “Bu kelime kadına kadın dememek için empoze edilmiş bir kelimedir ve kadınlarımızın cinsel kimliklerinin bastırılması politikasının bir parçasıdır. Özellikle de kadınlarımız buna alet olmayıp kimliklerine sahip çıkmalıdırlar.” Bence bayan kelimesi çok saçma bir kelime ve erkek egemen toplum düzeninin bir ayrımcılığını çağrıştırıyor. Ayrımcılığın her türlüsü toplumumuzda çok uzun zamanlardan beri var ve kullandığımız dil de haliyle bunu yansıtıyor. Madem her çeşit ayrımcılıktan uzak uygar insanlar olmak istiyorsak kullandığımız dile de dikkat etmeliyiz diye düşünüyorum...

09.10.2006 (gazete yazısı)
sezen